Cardiothoracale chirurgie LUMC en Amsterdam UMC

Sinds maart 2019 zijn de afdelingen Cardiothoracale Chirurgie van het LUMC en het Amsterdam UMC onder leiding gekomen van één gezamenlijk afdelingshoofd, Prof. dr. R.J.M. Klautz, en is een intentieverklaring tot verdere samenwerking ondertekend.

De achterliggende gedachte bij deze beoogde samenwerking bestond uit de gevoelde noodzaak om de krachten te bundelen. Dit om een sterk, toonaangevend hart- en longchirurgisch centrum ook voor de toekomst te behouden. Los van elkaar zouden de afdelingen van beide huizen relatief klein zijn en dus met beperkte middelen en resources moeten werken. Een dergelijk duur specialisme vraagt immers de nodige investering in expertisevorming, onderwijs en onderzoek. Het samenwerkingsverband bevindt zich in een complex organisatorisch verband. Het maakt deel uit van twee academische centra waarbinnen het deel uitmaakt van de beide hart- en longcentra die samen met de afdelingen Cardiologie en Longziekten worden gevormd. Daarbij wordt er nauw samengewerkt met de (Cardio) Anesthesiologie, IC en Verpleegafdeling binnen LUMC en Amsterdam UMC.

Sinds 2020 opereren stafchirurgen over en weer op de verschillende locaties van de beide academische centra. Ondanks de noodzakelijke Corona maatregelen zijn er in 2021 belangrijke stappen gezet. De samenwerkingsovereenkomst is in elkaar gezet zodat die in januari 2022 getekend kon worden, de structuur van het centrum heeft vorm gekregen, er is veel op de achtergrond gebeurd en er zijn nieuwe collega’s aangenomen. Het “Instituut voor Hart- en Longchirurgie Nederland” is daarmee inmiddels een feit en zal steeds verder vorm krijgen. Natuurlijk blijven wij in het Hart Vaat Long Centrum samenwerken met onze ketenpartners in de omgeving, met name ook in de Haagse regio. Er zijn expertgroepen gevormd die een belangrijk onderdeel van dit samenwerkingsverband vormen. In de expertgroepen wordt gezamenlijk beleid ontwikkeld omtrent bepaalde ingrepen en aandoeningen. Ook nemen de expertgroepen het voortouw voor het opzetten van gezamenlijke research projecten. Voor onderzoek kunnen wij nu leunen op de kracht van 3 universiteiten en voor de opleiding maken wij gebruik van een nog veel grotere ervaring bij een staf van inmiddels 25 chirurgen, alsmede vele (kinder)cardiologen.

Cardiovasculair Interventiecentrum

Het jaar 2021 begon met de ingebruikname van het Cardiovasculair Interventiecentrum (CVIC) en dat heeft zeker een boost gegeven aan de interventies binnen het Hartcentrum (het cardiologische deel was al wat eerder open) en binnen de afdeling Cardiothoracale Chirurgie in het bijzonder. Na heel veel jaren van denken, ontwerpen, praten en soms ook felle discussies staat er nu een heel bijzonder centrum dat uniek is in Nederland en ook van buitenlanders jaloerse blikken ontvangt. In de loop van het jaar hebben we de kinderziektes kunnen aanpakken en kunnen we met recht zeggen dat dit een heel bijzondere plek is.

“Het CVIC is een prettig centrum, er is veel buitenlicht en het centrum bestaat uit fijne lichte kamers”, vertelt Maaike Deckers, teamleider operatieassistenten. De kamers zijn uitgerust met de nieuwste technologieën en bieden veel mogelijkheden. OK 4 bevat een DaVinci Robot. Er is ruimte voor twee consoles, mocht er een gastoperateur mee willen doen. Ook de beeldroutering op het CVIC is een mooie toevoeging aan het proces. Tijdens de inleiding kan de anesthesioloog de echobeelden en de CT met behulp van een monitor op een pendel dichtbij positioneren. Maar ook de chirurg heeft tijdens de ingreep de mogelijkheid om verschillende soorten beelden op monitoren te zetten. De operatieassistent kan nu ook goed meekijken met de ingreep. Door alle chirurgen tevens uit te rusten met een nieuwe hoofdlamp kunnen ze ook in de diepte van de thorax goed zicht creëren.

Deckers vertelt dat de lijnen op het CVIC korter zijn en collega’s zoals operatieassistenten, anesthesiemedewerkers, perfusionisten, logistiek en de specialisten beter bereikbaar en beschikbaar zijn. Het maakt dat de samenwerking intensief en goed op elkaar is ingespeeld. 

Centrum Aangeboren Hartafwijkingen Amsterdam-Leiden (CAHAL)

In 1995 werd een belangrijke stap genomen door drie academische ziekenhuizen, het Amsterdamse AMC en VU Medisch Centrum, inmiddels Amsterdam Universitair Medische Centra (Amsterdam UMC) en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) in Leiden, om de zorg voor patiënten met aangeboren hartafwijkingen te concentreren. Dit heeft geresulteerd in de oprichting van het Centrum Aangeboren Hartafwijkingen Amsterdam-Leiden (CAHAL).

Het CAHAL functioneert als één centrum met één team van congenitaal cardiothoracale chirurgen gespecialiseerd in aangeboren aandoeningen, kindercardiologen en congenitaal cardiologen.

De visie van het CAHAL is om de beste kwaliteit van zorg te leveren voor patiënten met aangeboren hartafwijkingen vanaf prenatale leeftijd tot en met volwassenheid. Dit bereiken we door schaalvergroting, samenwerking en deelspecialisaties waardoor een grote expertise is opgebouwd op het gebied van complexe congenitale hartoperaties, intensive care zorg, katheterinterventies, prenatale diagnostiek, cardiale beeldvorming en hartritmestoornis behandeling. Er is een nauwe samenwerking met de regionale ziekenhuizen waardoor een deel van de zorg dicht bij huis kan worden georganiseerd (shared care).

In het CAHAL worden jaarlijks 450 hartoperaties en 400 katheterbehandelingen bij kinderen en volwassenen met aangeboren hartafwijkingen uitgevoerd. Het CAHAL behoort hiermee tot een van de grotere centra binnen Europa.

In 2021 kregen we ook een moeilijke boodschap van de minister van VWS, die besloot in december dat de kinderhartchirurgie uit Leiden/Amsterdam moest verdwijnen. Dat heeft tot een storm van emoties en kritiek geleid waar we tot ver in 2022 mee bezig zijn. Heel bijzonder is de saamhorigheid die in het CAHAL naar boven kwam en heel veel energie heeft gegeven om deze beslissing aan te vechten; en tot nu toe met succes. Zo blijkt maar weer hoe de buitenwereld een enorme invloed kan hebben op ons werk, onze ambities en onze dromen. 

Universitair Vaat Centrum (UVC)

Het Universitair Vaat Centrum (UVC), het samenwerkingsverband tussen de vaatchirurgen van het Haaglanden Medisch Centrum (HMC) en Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), heeft zich in 2021 verder bestendigd. Samenwerking speelt zich voornamelijk af op het gebied van aorta chirurgie en carotis chirurgie. Tevens wordt een hoog kwalitatieve 24/7 vaatchirurgische dekking gewaarborgd door een gezamenlijk dienstrooster.

In 2021 is een gezamenlijk multidisciplinair overleg, genaamd CEA-complicatie-bespreking, ingericht waarbij op maandelijkse basis alle geopereerde patiënten (na-)besproken worden. Eventuele complicaties worden geregistreerd en geduid door een plenaire discussie met alle aanwezige vaatchirurgen en arts-assistenten. Op deze manier willen we een meer robuuste analyse van onze uitkomsten mogelijk maken en verbeterinitiatieven in gang zetten.

Tevens is er een gemeenschappelijk protocol ontwikkeld in samenwerking met de interventieradiologen en neurologen dat handvatten geeft om de huidige situatie en verwachte toekomstige ontwikkelingen op het gebied van carotisstenting te plaatsen in de behandeling van patiënten met een symptomatische carotisstenose.

In 2021 zijn een aantal gemeenschappelijke wetenschappelijke projecten binnen het UVC verder uitgewerkt en is de samenwerking in de medische vervolgopleiding verder geïntensiveerd door het aanbieden van een gelateraliseerde endovasculaire stage in het HMC.

In 2022 zullen verkenningen gaan plaatsvinden naar een verdere uitbreiding van het UVC van zowel de gezamenlijke werkzaamheden als deelnemende klinieken in regioverband.

Willem Einthoven Centre of Arrhythmia Research and Management (WECAM)

Hoogleraar prof. dr. Katja Zeppenfeld
Prof.dr. Katja Zeppenfeld is hoogleraar klinische elektrofysiologie en hoofd van het onderzoeks- en behandelcentrum voor klinische elektrofysiologie in het LUMC. Ze wordt algemeen erkend als een van de beste onderzoekers op het gebied van klinische elektrofysiologie ter wereld. Met haar onderzoek heeft zij bijgedragen aan de ontwikkeling van nieuwe ablatiemethoden. Dit is een invasieve procedure voor de behandeling van ritmestoornissen, in het bijzonder bij patiënten met kamerritmestoornissen en patiënten met congenitale hartafwijkingen.

Verbonden aan Universitair Ziekenhuis Aarhus
Zeppenfeld ontmoette jaren geleden Jens Cosedis Nielsen, hoogleraar cardiologie aan de afdeling Klinische Geneeskunde van de Universiteit van Aarhus (AU) en co-directeur van de afdeling Cardiologie van het Universitair Ziekenhuis van Aarhus (AUH) toen zij beiden voor de European Heart Rhythm Association werkte. Hieruit volgde een nauwe samenwerking met een fantastische groep van elektrofysiologen in Aarhus. Zeppenfeld is inmiddels als hoogleraar verbonden aan de afdeling Cardiologie van het Aarhus Universitair Ziekenhuis (Denemarken). Ze speelt een centrale rol op de afdeling en bezoekt de afdeling dan ook maandelijks. Ze is mede verantwoordelijk voor wetenschappelijk onderzoek en behandeling van patiënten met complexe kamerritmestoornissen. Deze aandoening neemt toe, dus deze specialisatie heeft een hoge prioriteit op de afdeling. 

Oprichting WECAM
Terwijl Zeppenfeld en Cosedis Nielsen mogelijke oplossingen voor complexe kamerritmestoornissen bespraken, raakten ze aan de praat over het proefdieronderzoek dat al in Aarhus was uitgevoerd. Zij kwamen tot de conclusie dat het combineren van de diermodellen en expertise van Aarhus in combinatie met de ervaring met multimodale aritmiesubstraatanalyses uit Leiden een fantastische kans zouden zijn om het veld vooruit te helpen. De afdelingen Cardiologie van Het Leids Universitair Medisch Centrum (Nederland) en het Aarhus Universitair Ziekenhuis (Denemarken) hebben daarom de handen ineengeslagen door het instituut Willem Einthoven Centre of Arrhythmia Research and Management (WECAM) te vormen. Bij het WECAM-instituut wordt klinische zorg en onderzoek uitgevoerd volgens de hoogste normen.

HartF

Intraveneuze behandeling in de thuissituatie van patiënten met hartfalen die gedecompenseerd zijn

Heden is het mogelijk dat patiënten met hartfalen die gedecompenseerd zijn thuis door een verpleegkundig specialist behandeld kunnen worden met diuretica intraveneus in plaats van in het ziekenhuis. Dit project van de afdeling Hartziekten in samenwerking met Marente (thuiszorg) en Zorggroep Katwijk is recent opgestart, waarbij ook zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid en het Alrijne Ziekenhuis zijn betrokken.

Met dit project gaat het consortium intensieve zorg aanbieden over de traditionele lijnen van het ziekenhuis en huisartsenzorg heen, waardoor patiënten met hartfalen in een continuüm van zorg de juiste zorg op de juist plek krijgen. Komend jaar is het doel om minimaal 50 patiënten te includeren uit adherentiegebied Marente (Rijn-, Duin- en Bollenstreek). Verpleegkundig specialist Daniëlle Caspers gaat bij de patiënten thuis langs voor beoordeling en het eventueel toedienen van de  intraveneuze diuretica. Dit vindt plaats in samenwerking met het specialistenteam van Marente, na overleg met een betrokken hartfalencardioloog dan wel de behandelend huisarts. Patiënten worden daarna gemonitord via de Hartfalen Box, en worden zo nodig herhaaldelijk bezocht. Tevens zorgt Daniëlle Caspers er in samenwerking met Dr. Kirsten Kortekaas (cardioloog in het LUMC) en Huug van Duijn (kaderhuisarts hart- en vaatziekten) voor dat de wijkverpleging van Marente nascholing krijgt over (herkenning van) hartfalen. We verwachten dat patiënten met hartfalen langer in de eigen thuissituatie de juiste behandeling kunnen krijgen, wat de kwaliteit van leven zal verbeteren.

Orgaanperfusie

Groter aanbod donororganen door nieuwe methode

Voordat een orgaan getransplanteerd wordt, moet het een zo goed mogelijke kwaliteit hebben. Door een tekort aan geschikte donororganen, is de sterfte op de wachtlijst voor transplantatie hoog. Om deze reden worden steeds vaker donororganen van iets mindere kwaliteit geaccepteerd voor transplantatie, de zogenoemde “extended-criteria donor” (ECD). Echter leidt transplantatie van deze suboptimale organen uiteindelijk tot meer complicaties na transplantatie. Machine perfusie is een nieuwe methode voor het bewaren (preserveren), beoordelen en verbeteren in kwaliteit van donororganen. Het orgaan wordt in afwachting van transplantatie in een machine geplaatst die de omstandigheden van het menselijk lichaam nabootsen. 

Er zijn diverse voordelen toe te schrijven aan machine perfusie:

• • Verbetering van resultaten na transplantatie c.q. vermindering van complicaties;
  • Vermindering schade als gevolg van zuurstofgebrek;
  • De functionaliteit van het donororgaan kan worden geëvalueerd;
  • Mogelijkheid tot het transplanteren van meer dan één orgaan voor transplantatie. Dit maakt gelijktijdige pancreas-, nier- en levertransplantatie mogelijk;
  • 24-uurs bewaring is mogelijk. Dit vermindert de urgentie en vergroot de flexibiliteit. Operaties midden in de nacht kunnen hiermee worden vermeden;
  • Ook mogelijk tijdens lange en/of complexe operaties;
  • Er komen extra donororganen beschikbaar. Organen die kwalitatief te slecht zijn voor transplantatie kunnen herstellen tot een niveau waarop ze volwaardig kunnen functioneren na transplantatie.

Machinale orgaanperfusie ontwikkeling in LUMC

De ontwikkeling van machine perfusie kwam tot stand vanuit een aantal basisartsen die betrokken waren bij onderzoek naar perfusie van ‘losse’ organen voor de landelijke Normotherme Regionale Perfusie (NRP) van abdominale organen (nier, pancreas, lever). Naarmate de ontwikkeling van machine perfusie steeds groter en professioneler werd, kwam er steeds meer vraag naar kennis en ervaring vanuit perfusie. De klinisch perfusionisten van de afdeling Cardiothoracale Chirurgie van het LUMC zijn op de trein van deze ontwikkeling gestapt. Vanaf 2020 is deze samenwerking verder geïntensiveerd en zijn de klinisch perfusionisten vanaf maart 2021 onderdeel van het transplantatieteam en betrokken bij machine perfusie van donorlevers. 

In het LUMC Transplantatie Centrum is een Organ Preservation and Regeneration unit (OPR)  binnen het OK-complex opgericht waar organen kunnen worden voorbereid op transplantatie en voor machine perfusie. De OPR kan gezien worden als een Intensive Care (IC) voor donororganen. Nadat een orgaan met behulp van machine perfusie is getest en goedgekeurd kan het worden getransplanteerd. “De intensieve samenwerking binnen het LUMC op het gebied van machine perfusie is uniek, het is volledig geïncorporeerd in onze diensten en structuur”, vertelt Elise Wendel.

Juan Hugo
(klinisch perfusionist)

“Het is een andere manier van werken dan waar wij als perfusionist aan gewend zijn, omdat er geen sprake is van een adrenaline rush. Je hoeft geen patiënt op de hartlongmachine aan te sluiten, maar het is mooi en fijn werk om bij betrokken te zijn, omdat het meer orgaantransplantaties mogelijk maakt”

Officiële opleiding tot orgaanperfusionist

Met de ontwikkeling van machine perfusie van donororganen de afgelopen jaren, is er een toenemende vraag naar gespecialiseerd personeel ontstaan. Een nieuwe professie is ontstaan: de orgaanperfusionist. Dit heeft geleid tot het ontwikkelen van een postdoctorale opleiding, die onderschreven wordt door de European Society of Organ Transplantation (ESOT). In 2022 starten er vijftien studenten vanuit Nederland, België en Zweden met opleiding. Vanuit het Perfusie team LUMC starten er twee deelnemers. 

Toekomst en onderzoek

Machine perfusie is een nieuw veld waar nog volop onderzoek in gedaan wordt;
Aan de hand van nieuwe inzichten wordt de huidige werkwijze doorlopend geoptimaliseerd;
Uitbreiding naar machine perfusie van andere organen, zoals de nieren.

Vitality Box

Duurzame inzetbaarheid en vitaliteit medewerkers

Duurzame inzetbaarheid en vitaliteit spelen een grote rol in het LUMC. Medewerkers in en rond de zorg hebben intensieve jaren achter de rug. Met een team vanuit het Hart Vaat Long Centrum, Human Resource Management (HRM,) Nationaal eHealth Living Lab (NeLL) en Veiligheid, Gezondheid en Milieu (VGM) is de Vitality Box in het leven geroepen. De Vitality Box heeft als doel om laagdrempelig gepersonaliseerde coaching aan te bieden aan al onze medewerkers.

De Vitality Box bestaat uit meerdere onderdelen; een smartwatch, de LUMC Care App, e-learnings en een coach. Met de smartwatch kunnen slaap en activiteit worden bijgehouden. In de app kunnen voeding en stress worden bijgehouden en kunnen alle metingen en gegevens worden ingezien. Samen met de coach kan een medewerker een doel stellen en bekijken welke middelen er voor handen zijn om dat doel te behalen. De e-learnings zijn vernieuwende en informerende cursussen op alle domeinen van gezondheid. Deze kunnen in het leerportaal gevolgd worden.

Ook effectieve methoden als de Stress Buddy en Learning My Way zijn geïntegreerd in de Vitality Box. Deze zomer beginnen we met een pilot van de Vitality Box. Daarna zetten we de laatste puntjes op de i en zal het ziekenhuisbreed aangeboden worden!

HARTc

Hollands-Midden Acute Regionale Triage-Cardiologie

Achtergrond

De opname (bedden) capaciteit staat steeds verder onder druk gezien het stijgende aantal aangeboden patiënten die cardiale zorg behoeven. Deze zorgcapaciteitsproblemen zijn door de COVID-19 pandemie nog meer toegenomen. De verwachting is dat er een verder opnamecapaciteitsprobleem gaat ontstaan door het groeiende aantal cardiale patiënten in zowel de 2e en de 3e lijn gezondheidszorg, de toenemende ligduur per patiënt ten gevolge van toenemende co-morbiditeit en vergrijzing van de patiënt populatie én door de toenemende verwijzingen vanuit de 1e lijn gezondheidszorg. Deze bovenstaande problemen onderschrijven de urgentie voor het opstellen van afspraken betreffende de (triage) acute cardiale zorg in de regio Hollands-Midden. Het triage plan Hollands-Midden Acute Regionale Triage-Cardiologie (HARTc) probeert hier een bijdrage aan te leveren.

Doel project HARTc

HARTc stelt als doel om de triage acute cardiale zorg (en de daaruit voortvloeiende logistiek) van patiënten in de regio Hollands-Midden te verbeteren, resulterend in een optimalisatie van zowel extramurale als intramurale zorg door 1) meer zorg op maat en 2) een verhoging van het doelmatig gebruik van de huidige zorgmiddelen. Alle patiënten met een primaire verdenking op een (acuut) cardiaal probleem (exclusief reanimatie, shock en STEMI) vallen onder HARTc.

Methode

In het project HARTc speelt de triage cardioloog en de ambulance een centrale rol. De triage cardioloog is bevoegd om een richtgevend centraal triage advies te geven aan de ambulance professional op basis van 4 triage pijlers: actuele medische hulpvraag, opname capaciteit, geografie, voorgeschiedenis en wens patiënt. Het centraal triage advies wordt gegeven voor iedere cardiale patiënt met daarin vermeldt welk ziekenhuis (of de thuissituatie) de beste (en snelste) zorg op maat kan leveren. Deze triage pijlers zijn inzichtelijk in het triage scherm (meekijken met ambulance vanuit het ziekenhuis en opname capaciteit).

Resultaten

HARTC is sinds september 2019 gestart en heeft een positief resultaat laten zien. We hebben een periode van 6 maanden met HARTc vergeleken met een 6 maanden periode zonder HARTc (beide groepen ongeveer 1500 personen). We zien hierbij een significante stijging in aantal thuislaters (verdubbeling) met HARTc en een forse afname in interklinische ambulance ritten. De thuislaters zijn ook veilig thuisgelaten met een MACE rate <1%. Het business model laat tot slot een positieve case zien met fors besparingseffect door HARTc.

Toekomst

Deze resultaten hebben geleid tot voortzetten van HARTc. Thans zijn we bezig met het idee van een universeel platform voor prehospitale triage, wellicht ook voor andere disciplines. Hiermee kunnen we hopelijk in de toekomst ook triage (met behulp van artificial intelligence) algoritme gaan ontwikkelen.

Leefstijl poli

Patiënten verwijzen voor de Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI)

Sinds een aantal jaar kunnen zorgverleners in het LUMC patiënten verwijzen voor de Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI). Een leefstijlprogramma van 2 jaar buiten het ziekenhuis dat volledig wordt vergoed.

Voor de zorgverlener is verwijzen heel gemakkelijk. Deze vraagt of de patiënt wilt deelnemen aan de GLI en zet een vinkje in het elektronisch patiëntendossier. Vervolgens krijgt de patiënt een telefonische afspraak met een leefstijlcoördinator op de leefstijlpoli. Deze leefstijlcoördinator zal de patiënt meer uitleg geven over de GLI, vragen beantwoorden, de doelen van de patiënt uitvragen, de motivatie uitvragen en eventueel motivational interviewing toepassen.

Als de patiënt wilt deelnemen stuurt de leefstijlcoördinator een verwijsbrief naar de leefstijlcoach bij de patiënt in de buurt. Die zal de patiënt oproepen voor een intake om de GLI te starten. Ook wordt altijd de huisarts ingelicht over deelname aan de GLI. Terugkoppelingen van de leefstijlcoach over het traject gaan naar de leefstijlcoördinator die het in het elektronisch patiëntendossier zet of terugkoppelt aan de verwijzende arts. De leefstijlpoli wordt gerund vanuit het Hart Vaat Long Centrum maar de verwijsmethode is voor het hele LUMC beschikbaar.

Zowel artsen als patiënten zijn erg tevreden over de verwijzingen naar de GLI! We zijn goed op weg en blijven onderweg continu verbeteren.

Complex endovasculair aorta programma

Stormachtige ontwikkeling endovasculaire behandeltechnieken voor aorta aneurysmata

De endovasculaire behandeltechnieken voor aorta aneurysmata maken het laatste decennium een stormachtige ontwikkeling door. Behalve infrarenale aneurysmata kunnen met innovatieve technieken nu ook suprarenale en thoraco-abdominale aneurysmata met custom-made stents worden behandeld. Deze ingrepen hebben een sterk multidisciplinair karakter en brengen complexe logistiek met zich mee.

In 2014 is in het LUMC een ‘complex endovasculair’ aorta programma opgezet uitgaande van een dedicated behandelteam. Behalve dat de zogenaamde ‘gefenestreerde en gebranchte’ stent technieken nu een vast onderdeel zijn van het programma, worden nieuwe innovatieve technieken wanneer mogelijk geïntroduceerd. Zo werd in 2021 gestart met het plaatsen van custom-made stents in de aortaboog waardoor steeds uitgebreidere pathologie minimaal invasief behandeld kan worden. Ook werden de eerste ‘candy-plugs’ geplaatst, waarbij aneurysmata die zijn ontstaan in een gedissecteerde aorta, endovasculair behandeld kunnen worden. Inmiddels is het aantal patiënten dat endovasculair  behandeld wordt voor een complex aneurysma 2.5 maal zo groot als het aantal patiënten met een eenvoudig aneurysma. Dit programma is daarmee volledig in lijn met de wens van het LUMC om voornamelijk hoogcomplexe TRF-zorg te verrichten.